Зората на цивилизација: Неолитскиот период во Македонија и неговото светско значење

Автор за Конзули.мк: Бојана Тошевска, ликовен уметник и член на Друштвото на ликовни уметници на Битола.

Неолитскиот период, познат и како МЛАДО КАМЕНО ДОБА, означува еден од најзначајните моменти во историјата на човечката цивилизација. Во Југоисточна Европа и Источниот Медитеран, вклучувајќи го и подрачјето на Македонија, овој период трае од околу 7000 до 4000 години пред новата ера и е поделен на три фази: ран, среден и доцен неолит. Во ова време, човечката култура претрпе низа значајни промени кои длабоко влијаеле врз развојот на човештвото.

Преодот кон земјоделство и сточарство од претходниот начин на живот, зависен од лов и собирање, претставува значаен напредок во човечката историја. Култивирањето на различни видови растенија и припитомувањето на животни како овците, козите и свињите, се трансформираа во основни елементи на опстанок. Оваа трансформација овозможи создавање на постабилен извор на храна, што доведе кон зголемување на популацијата и развој на поголеми и поорганизирани човечки заедници.

Покрај земјоделството и сточарството, во неолитот се појавува и керамиката како нов материјал и технологија. Керамиката не само што служела за практични цели како што се складирање и приготвување на храна, туку и како средство за уметнички израз и симбол на културен идентитет.

Македонија, со своето богато неолитско наследство, се смета за едно од најстарите и најважни центри на неолитската култура во Европа, Медитеранот и воопшто во светот. Откривањата на археолошки локалитети во оваа област придонесуваат кон подлабоко разбирање на неолитската епоха и нејзиното значење за развојот на човечката цивилизација.

На територијата на Република Македонија, на база на површински наоди, се утврдени околу 200 локалитети од неолитскиот период, при што на неколку десетици од нив се извршени археолошки ископувања. Овие откритија овозможуваат идентификација на неколку културни групи во регионот, кои во современ контекст би можеле да се сметаат за племиња или народи. Бидејќи не постојат пишани документи од тоа време, овие групи се именувани според локациите на клучните наоѓалишта.

Во раниот и средниот неолит, во Источна Македонија постоела културната група „Азамбегово-Вршник“, која веројатно претставува најстарата култура во овој дел на Балканот. Во Пелагонија, и потенцијално надвор од границите на Западна Македонија, постоела културата „Велушина-Породин“, именувана според селата Велушина и Породин кај Битола, која покажува нешто различни карактеристики. Охридско-преспанскиот регион во овој период покажува афинитет кон Јадранската зона, што резултира со формирање на специфична култура наречена „Зластрана“.

Во доцната фаза на неолитот, културите во источниот и северниот дел на Република Македонија испитуваат значителни влијанија од северниот Балкан. Овие интеракции доведоа до формирање на нова култура со различни карактеристики, наречена „Ангелци-Зелениково“. Влијанието од север го трансформирало локалното културно пејзаж, воведувајќи нови облици на уметност, социјална организација и технологии.

Специфичните промени во Охридско-Преспанскиот регион во доцниот неолит се означени со групата „Устје на Дрим“, чие влијание се протега до Пелагонија, каде што се формира културата „Мала Трнска Тумба“ во селото Трн кај Битола. Ова покажува дека културните и трговските мрежи во овој период биле далеку пошироки и поврзани отколку што претходно се сметало.

Скопскиот регион, во неолитскиот период, бил дом на многу богати населби. Овие населби сведочат за високо развиена култура со напредни технологии во обработка на камен, керамика и метал, како и софистицирани социјални структури. Откритијата од овие области доведуваат кон разбирањето на комплексноста и динамиката на неолитските заедници во регионот.

Во неолитот, керамиката била клучен материјал за изработка на садови за секојдневна употреба. Овие садови варирале по форма и намена, вклучувајќи питоси за складирање, амфори за течности и лонци за готвење. Украсувањето на керамиката се вршело со втиснување на орнаменти во глината пред печење или со боење и досликување, што ги одразува естетските преференции и уметничките способности на неолитските занаетчии. Разновидноста и украсувањето на керамиката сведочат за дневните потреби и културните вредности на древните заедници.

Неолитскиот период, кој означува значителен преод во човечката историја, е карактеризиран со појавата на специфични културни изрази, центрирани околу женскиот принцип. Во оваа култура, жената и нејзините биолошки функции, како и системот на вредности врзан за неа, играат централна улога во толкувањето на човечкото опкружување. Ова се одразува во религиозните практики, каде божественоста најчесто се прикажува преку женски фигури и симболи.

Во Македонија, верувањата и обредите од неолитот се истакнати преку бројни керамички и камени статуети, жртвеници и други предмети кои често ги прикажуваат животните, домашните садови или фигури на Божицата-Мајка. Ова сведочи за почитувањето на плодноста и материнството, кои биле важни аспекти на неолитската духовност и социјален орган.

Посебен елемент на македонската неолитска култура се куќните предмети во вид на антропоморфни куќи. Овие стилизирани модели на куќи, на кои крововите често се красат со човечки глави или допојасни фигури на жени, понекогаш прикажани како бремени, сугерираат дека куќата се сметала за свето место, обоготворено и прикажано како жена, “Мајка-Куќа”, која ги раѓа, штити и храни своите станари. Ова симболично изедначување на куќата со мајката, како носител на живот и безбедност, илустрира длабоката врска помеѓу домашниот простор и фемининото принципиелно, што го потенцира женскиот карактер на неолитската култура и религија во Македонија.

28.02.2024 Битола